Zniekształcenia poznawcze to treści naszych myśli łączące się najczęściej z przykrymi emocjami i zawierające błędy logiczne.

Selektywna uwaga

Selektywna uwaga polega na tym, że z wielu informacji, które do nas docierają, wybieramy tylko te potwierdzające nasze myśli i przekonania. W przypadku problemów z zaburzeniami odżywiania dotyczy to na przykład skupiania się na częściach ciała, których wygląd nas nie satysfakcjonuje, i pomijania zupełnie tych, z których jesteśmy zadowoleni lub tych, które traktujemy neutralnie.

Osoba cierpiąca na zaburzenia odżywiania będzie często przypatrywać się swojemu brzuchowi i udom, które jej zdaniem są zbyt grube, a rzadko kiedy dostrzeże, ze ma ładne włosy, oczy czy dłonie. A przecież są to rzeczy tak samo ważne.

Selektywna uwaga widoczna jest także przy dokonywaniu porównań z innymi. Najczęściej porównuje się wówczas swój wygląd z rówieśnikami lub młodszymi – szczupłymi, atrakcyjnymi – a także z idolami kreowanymi przez media. Rzadko natomiast dokonuje się porównań z ludźmi mniej atrakcyjnymi i grubszymi.

Skutek jest taki, że zawsze wypada się gorzej, co tylko potwierdza negatywne przekonanie o sobie.

Wyolbrzymianie

Osoby cierpiące na zaburzenie odżywiania często zbyt duży wysiłek kierują na obserwację części ciała, które w ich mniemaniu są nieatrakcyjne, np. za duży brzuch, za grube uda itd. Powoduje to wyolbrzymienie tej cechy, ponieważ skupiając się na jednej części ciała, pomija się inne. Przykładem może tu być zbyt długie przyglądanie się bliźnie. Jeśli patrzy się na nią przez dłuższy czas, zaczyna wydawać się coraz większa.

Myślenie dychotomiczne

Myślenie dychotomiczne polega na tym, że mimo istnienia wielu możliwości, dostrzega się tylko dwie – wszystko albo nic. U osób z zaburzeniami odżywiania to zniekształcenie poznawcze widoczne jest przede wszystkim w podejściu do sposobu żywienia na zasadzie „albo będę przestrzegać restrykcyjnej diety całkowicie, albo wcale”.

W ten sposób zjedzenie nawet jednej kostki czekolady może zniweczyć całe dotychczasowe starania. Skoro złamało się zasadę całkowitego wykluczenia słodyczy, to nie ma sensu starać się dalej. U ludzi z napadowym jedzeniem takie małe odstępstwo może doprowadzić do ataku objadania się, a tymczasem spożycie jednej kostki czekolady praktycznie nic nie zmienia i z powodzeniem można dalej stosować swój plan żywieniowy.

Dobrą metodą ograniczenia tego zero-jedynkowego schematu jest przyznawanie sobie punktów za realizację planu żywienia, na przykład na skali od 1 do 5. Pozwoli to dostrzec, że pomiędzy rygorystycznym przestrzeganiem diety a jej kompletnym załamaniem istnieje jeszcze wiele pośrednich stadiów.

Uogólnianie

Osoby z zaburzeniami odżywiania często przypisują nadmierne znaczenie wadze oraz przestrzeganiu rygorystycznych zasad. Dlatego też jakiekolwiek niepowodzenie w tej sferze rozciąga się u nich na całościowe postrzeganie siebie.

Ktoś taki po przyroście wagi o jeden kilogram lub po zjedzeniu czegoś, czego nie planował, może dojść do ogólnego wniosku, że jest beznadziejny i do niczego się nie nadaje. A przecież to, że przybył nam jeden kilogram, nie oznacza, że nagle przestaliśmy być dobrym pracownikiem, kochającą żoną, elegancką kobietą i ogólnie miłym człowiekiem. Uogólnianie dotyczy też nadużywania słów „nigdy” i „zawsze”, np. „nigdy nie przestanę się objadać, nic nie jest w stanie mi pomóc, zawsze będę gruba.”

Tak naprawdę z doświadczenia terapeutów zajmujących się zaburzeniami odżywiania wynika, że przy odpowiednim zaangażowaniu pacjenta terapia pozwala na zupełne wyeliminowanie problemu lub przynajmniej znaczne jego ograniczenie.

Julita Tratnerska